Zarządzanie ryzykiem

Zarządzanie ryzykiem stanowi nieodłączny element procesów operacyjnych i decyzyjnych realizowanych we wszystkich obszarach objętych działalnością PSE, w tym w ramach zarządzania pracą systemu elektroenergetycznego, rozwoju systemu, teleinformatyki, eksploatacji czy inwestycji. Inicjując, a następnie realizując działania w wymienionych i pozostałych obszarach biznesowych bierze się pod uwagę ryzyka, których materializacja mogłaby przyczynić się do nieosiągnięcia zamierzonych celów strategicznych i operacyjnych, w tym również wpłynąć na zdolność organizacji do zapewnienia ciągłości funkcjonowania zarówno krajowego systemu elektroenergetycznego, jak i samej spółki. Zarządzanie ryzykami w każdym z obszarów polega na systematycznym stosowaniu zaplanowanych i skoordynowanych działań, procedur oraz praktyk, które pozwalają na ograniczanie lub eliminowanie możliwości urzeczywistnienia się ryzyk, a także minimalizację negatywnych skutków ich wystąpienia czy wykorzystanie ich pozytywnych skutków.

Na działania w zakresie zarządzania ryzykiem, podejmowane na poziomie strategicznym i operacyjnym, nałożony jest proces identyfikacji, oceny i monitorowania ryzyk najistotniejszych z punktu widzenia PSE. Zgodnie z obowiązującą w spółce Polityką zarządzania ryzykiem, proces ten obejmuje najważniejsze obszary działalności PSE, w tym w szczególności zapewnienie ciągłości dostaw energii elektrycznej, świadczenie usług przesyłowych oraz realizację procesów inwestycyjnych. W praktyce, zakres przedmiotowy tego procesu odnosi się do wszystkich wymiarów podejmowanych przez spółkę działań i służyć ma odpowiedniemu odzwierciedlaniu zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych w rejestrze ryzyk najistotniejszych dla PSE.

W PSE, w ramach ciągłego doskonalenia rozwiązań organizacyjnych, procesowych i technologicznych, podejmowane są inicjatywy ukierunkowane zarówno na podnoszenie efektywności i bezpieczeństwa funkcjonowania KSE oraz spółki, jak i ograniczanie bądź skuteczniejsze zarządzanie ryzykami. Ich realizacja znajduje odzwierciedlenie w parametrach ryzyk ujętych w ww. rejestrze.

W działania składające się na zarządzanie ryzykiem zarówno podejmowane w ramach procesów operacyjnych i decyzyjnych, jak i będące elementami procesu identyfikacji, oceny i monitorowania najistotniejszych ryzyk z punktu widzenia PSE, zaangażowane są:

• Komitet Audytu/Rada Nadzorcza,
• Zarząd,
• Kierujący jednostkami organizacyjnymi spółki,
• Koordynatorzy ryzyka w jednostkach organizacyjnych spółki,
• wszyscy pracownicy spółki,
• Biuro Zarządzania Ryzykiem.

Poniżej przedstawiamy podstawowe informacje na temat roli każdego z tych podmiotów.

Komitet Audytu wspiera Radę Nadzorczą w zakresie nadzoru nad funkcjonowaniem systemów identyfikacji i zarządzania ryzykiem.

Komitet Audytu może w szczególności:

• oceniać adekwatność stosowanych przez Zarząd systemów identyfikacji, monitorowania i zmniejszania zagrożeń dla działalności spółki,
• oceniać zgodność systemu kontroli wewnętrznej z przepisami i regulacjami wewnętrznymi oraz procedury zapewniające efektywne działanie tego systemu,
• wskazywać obszary systemów kontroli wewnętrznej, które wymagają poprawy,
• oceniać funkcjonowanie systemów redukujących możliwość powstania nieprawidłowych zjawisk w spółce,
• zgłaszać propozycje do planu audytu wewnętrznego na dany rok.

Komitet Audytu może żądać przedłożenia przez Zarząd informacji na temat podejścia stosowanego do zarządzania ryzykiem, a także ryzyk istotnych dla spółki oraz KSE.

Zarząd odpowiada za ustanowienie systemowego podejścia do zarządzania ryzykiem w spółce. Zatwierdza Politykę zarządzania ryzykiem. Zapoznaje się ponadto z okresową sprawozdawczością dotyczącą ryzyk związanych z działalnością PSE, a także działań podejmowanych w ramach zarządzania ryzykiem.

Każdy kierujący jednostką organizacyjną spółki jest odpowiedzialny za zarządzanie obszarem biznesowym przypisanym do tejże jednostki. Elementem podejmowanych działań zarządczych jest identyfikowanie ryzyk, a także formułowanie i realizacja podejścia do zarządzania ryzykami mogącymi wpływać na funkcjonowanie tego obszaru oraz osiąganie stawianych przed nim celów.

Kierujący jednostkami organizacyjnymi współpracują z Biurem Zarządzania Ryzykiem (BR) celem zachowania spójności terminologicznej i metodycznej w zakresie identyfikacji i oceny ryzyk, a także zapewnienia adekwatnego odzwierciedlenia ryzyk związanych z danym obszarem biznesowym w rejestrze ryzyk najistotniejszych dla PSE. Kierujący jednostką organizacyjną występuje w roli właściciela ryzyka w przypadku ryzyk odnoszących się do jego obszaru odpowiedzialności, które zostały włączone w skład ww. rejestru.

Koordynatorzy ryzyka w jednostkach organizacyjnych spółki to osoby wskazane przez kierujących tymi jednostkami. Odpowiadają za operacyjną współpracę z BR, w tym przede wszystkim zapewnienie bieżącego przepływu informacji w zakresie ryzyk pomiędzy daną jednostką a BR. Wspierają kierujących jednostkami organizacyjnymi w wypełnianiu ich roli właściciela ryzyka.

Pracownicy PSE stanowią istotny komponent systemowego podejścia do zarządzania ryzykiem w spółce – uczestniczą w działaniach składających się na podejście do zarządzania poszczególnymi ryzykami, a także wspierają kierujących jednostkami organizacyjnymi w identyfikacji ryzyk. Wszyscy pracownicy mają również obowiązek zapoznać się z Polityką zarządzania ryzkiem oraz opisanymi w niej regułami z zakresu zarządzania ryzykiem.

BR jest jednostką organizacyjną spółki odpowiedzialną za dostarczanie Zarządowi całościowego obrazu dotyczącego ryzyk najistotniejszych dla funkcjonowania KSE oraz spółki. Jednostka ta zapewnia funkcjonowanie systemowego podejścia do identyfikacji i oceny tychże ryzyk. BR formułuje ponadto rekomendacje w zakresie działań służących zarządzaniu ryzykiem, realizowanych przez poszczególne jednostki organizacyjne spółki (dotyczy m.in. obszaru inwestycji, teleinformatyki, antykorupcji czy zdrowia i bezpieczeństwa pracowników). Zapewnia spójność terminologiczną i metodyczną w zakresie dotyczącym identyfikacji i oceny ryzyka, a także prowadzi monitoring ryzyk wraz ze sprawozdawczością na rzecz Zarządu.

Bezpieczeństwo i efektywność pracy KSE, a także samej spółki, zapewniane jest poprzez wdrożenie i ciągłe utrzymywanie niezbędnych systemów i funkcji, w tym: zarządzania ryzykiem, kontroli wewnętrznej, zarządzania zgodnością, czy audytu wewnętrznego. Ich wspólnym założeniem jest wspieranie organizacji w realizacji celów operacyjnych i strategicznych spółki.

Strategia PSE formułuje 6 głównych wyzwań oraz 17 celów, które powinny zostać osiągnięte w perspektywie 10 lat. Z realizacją tychże celów związany jest szereg ryzyk. Mając to na względzie, spółka jako kluczowe traktuje zapewnienie funkcjonowania systemowego podejścia do identyfikowania, oceny, zarządzania i monitorowania ryzyk o charakterze strategicznym, a także operacyjnym.

Jednocześnie, zarządzanie ryzykiem traktowane jest w spółce jako nieodzowny element w ramach trzech niezależnych, a przy tym wzajemnie uzupełniających się linii obrony.

Realizują ją jednostki organizacyjne PSE, które są właścicielami ryzyk i odpowiadają za zarządzanie nimi. Składają się na nią rozwiązania z zakresu kontroli zarządczej, stanowiące zestaw działań nadzorczo-kontrolnych takich jak mechanizmy kontrolne wbudowane w procesy i systemy. Ich celem jest ograniczanie ryzyk związanych z poszczególnymi obszarami biznesowymi spółki, a także wykorzystywanie szans.

Obejmuje te jednostki organizacyjne, którym powierzono w spółce zadania nadzorcze i kontrolne, w tym jednostki odpowiedzialne za: kontrolę finansową, bezpieczeństwo fizyczne i teleinformatyczne, zarządzanie ryzykiem, zgodność z regulacjami, kontrolę jakości. Działania podejmowane w ramach tychże funkcji służą monitorowaniu i kontroli rozwiązań stosowanych w ramach pierwszej linii obrony, a także wspieraniu kierujących jednostkami organizacyjnymi PSE (właścicieli ryzyk) celem zapewnienia prawidłowego zaprojektowania i efektywnego działania wdrożonych mechanizmów kontrolnych.

Obejmuje funkcje dostarczające Zarządowi i Radzie Nadzorczej gwarancję w postaci niezależnego zapewnienia, że pierwsza i druga linia obrony efektywnie wspierają osiąganie strategicznych i operacyjnych celów spółki. W PSE trzecia linia obrony realizowana jest przez funkcję audytu wewnętrznego wykonywaną przez Biuro Nadzoru.

Proces identyfikacji, oceny i monitorowania ryzyk najistotniejszych z punktu widzenia KSE oraz spółki koordynowany jest przez Biuro Zarządzania Ryzykiem (BR). Główne, realizowane w jego ramach, działania to:

BR we współpracy z właścicielami ryzyk analizuje zmiany w zakresie uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Mogą one bowiem prowadzić do pojawienia się ryzyk o istotnym znaczeniu dla spółki, które wcześniej nie stanowiły przeszkody w realizacji powierzonych jej zadań. W ramach identyfikacji ryzyk formułowany jest opis scenariusza ryzyka wraz z towarzyszącymi mu potencjalnymi przyczynami i skutkami. Wskazuje się ponadto najważniejsze elementy podejścia do zarządzania danym ryzykiem. Identyfikacja ryzyka odbywa się zarówno w cyklu corocznych przeglądów ryzyka, jak i ad hoc – ryzyka mogą zostać wskazane w trakcie bieżącej analizy uwarunkowań związanych z działalnością PSE.

Zidentyfikowane ryzyka podlegają ocenie, która również realizowana jest we współpracy właścicieli ryzyk i BR. Ocena ryzyka dokonywana jest zgodnie z przyjętym w spółce szczegółowym podejściem metodycznym (patrz „Przyjęte podejście metodyczne”).

Zidentyfikowane i ocenione ryzyka umieszczane są w rejestrze najistotniejszych ryzyk z punktu widzenia spółki. Rejestr prowadzony jest przez BR. W rejestrze odzwierciedlane są wszelkie zmiany wartości poszczególnych parametrów ryzyka. Aktualizacje dokonywane są zarówno w wyniku rocznego przeglądu ryzyk, jak i ad hoc, gdy jest to uzasadnione zmianą uwarunkowań, w tym danymi dotyczącymi ryzyk, pozyskanymi z poszczególnych obszarów biznesowych spółki.

Na potrzeby związane z monitorowaniem poszczególnych ryzyk definiowane są kluczowe wskaźniki ryzyka (key risk indicators – KRI). Charakter i konstrukcja każdego KRI określana jest we współpracy z właścicielem ryzyka, którego monitorowaniu wskaźnik ma służyć. Cyklicznie, zgodnie z przyjętą częstotliwością, pozyskiwane są dane, które umożliwiają śledzenie zmian wartości wskaźnika i trendów w tym zakresie. Informacje na temat wartości przyjmowanych przez KRI wykorzystywane są w toku analiz uwarunkowań związanych z poszczególnymi ryzykami. Uwzględniane są ponadto w ramach raportowania na rzecz Zarządu dotyczącego ryzyk ujętych w rejestrze ryzyk spółki.

Podejście do zarządzania ryzykiem formułowane jest przez właściciela ryzyka. Niezależnie od stałych, wcześniej zdefiniowanych elementów składowych tego podejścia w wielu przypadkach podejmowane są inicjatywy, których celem jest uzupełnienie lub zmiana przyjętych wcześniej rozwiązań tak, aby podnieść jakość zarządzania ryzykiem bądź obniżyć poziom zagrożenia materializacją konkretnego scenariusza ryzyka. Inicjatywy, w tym postępy w ich realizacji, są przedmiotem okresowego monitorowania.

Ustalenia poczynione w toku analiz uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych wpływające na miary ryzyk, zmiany w zakresie wartości KRI, postępy w realizacji inicjatyw wspierających zarządzanie ryzykami oraz rekomendacje płynące z monitoringu realizowanego przez BR są przedmiotem okresowego raportowania na rzecz Zarządu. Do Zarządu przekazywane są raporty roczne i kwartalne. Ponadto, w przypadku zmian w rejestrze ryzyk odnotowanych w trakcie poszczególnych kwartałów, formułowane są raporty ad hoc, w których zamieszczane są informacje na temat odnotowanych zmian i ich przyczyn.

W spółce zastosowanie znajduje Metodyka oceny ryzyk w PSE S.A. oraz spółkach zależnych, która definiuje podejście metodyczne wykorzystywane w toku oceny zidentyfikowanych, najistotniejszych z punktu widzenia KSE i spółki ryzyk. Dokument ten podlega okresowym przeglądom i aktualizacji. Intencją spółki jest, aby przedstawione w nim podejście uwzględniało zebrane w toku jego stosowania doświadczenia oraz odzwierciedlało obecny poziom rozwoju i zaawansowania metodycznego.

Metodyka i towarzyszące jej rozwiązania narzędziowe wspierają działania skierowane na:

• identyfikowanie kluczowych ryzyk związanych z funkcjonowaniem organizacji – w tym w szczególności dotyczących działalności operacyjnej, eksploatacyjnej i inwestycyjnej,
• ocenę zidentyfikowanych ryzyk, ich kwantyfikowanie oraz przedstawienie w formie rankingu,
• określanie korelacji pomiędzy zidentyfikowanymi ryzykami oraz ich znaczenia dla miary poszczególnych ryzyk,
• umożliwienie prowadzenia bieżącego monitoringu ryzyk, w tym trendów w zakresie ich wartości oraz generowanie syntetycznej informacji zarządczej dotyczącej ryzyk.

Za podstawową miarę ryzyka przyjmuje się iloczyn:

• oczekiwanej częstości materializacji danego ryzyka w ciągu roku, z uwzględnieniem podatności (prawdopodobieństwa warunkowego zmaterializowania się ryzyka w przypadku wystąpienia poszczególnych przyczyn),
• łącznej wartości skutków bezpośrednich i pośrednich jego materializacji, zważonych odpornością (prawdopodobieństwem warunkowym wystąpienia skutków po zmaterializowaniu się danego ryzyka).

Założono ponadto, że materializacja jednego ryzyka może być zdarzeniem inicjującym (przyczyną) innego ryzyka. W takich wypadkach identyfikuje się kaskady ryzyk oraz uwzględnia je w szacowaniu miar ryzyk:

• miara ryzyka poprzedzającego, jako potencjalnej przyczyny materializacji ryzyka następczego, uwzględnia skutek pośredni (skutek materializacji ryzyka następczego, skorygowany o prawdopodobieństwo warunkowe, z jakim ryzyko poprzedzające prowadzi do materializacji ryzyka następczego).

Dla każdego ryzyka określane są jego przyczyny, częstość, prawdopodobieństwo warunkowe i skutki:

• w odniesieniu do przyczyny, przez którą rozumiemy konkretne zdarzenie (lub okoliczność), którego wystąpienie może prowadzić do materializacji ryzyka, określa się częstość występowania oraz prawdopodobieństwo warunkowe zmaterializowania się ryzyka po wystąpieniu przyczyny (podatność),
• częstość występowania przyczyn, podatność oraz odporność określane są z wykorzystaniem skali (patrz dalej) lub poprzez podanie konkretnej wartości liczbowej,
• skutki, przez które rozumie się wszelkie (negatywne i pozytywne) konsekwencje materializacji ryzyka, określa się wartością liczbową lub opisowo stosując następujące rangi ujęte w ramach skali opisowej: krytyczny, poważny, umiarkowany, mały, nieistotny,
• w ramach 5 wymiarów skutku (finansowo-rzeczowy, ciągłość i jakość pracy KSE, wizerunkowo-prawny, wpływ na zdrowie i życie, wpływ na środowisko) formułowany jest opis jakościowy skutku, do którego przypisywana jest określona wartość z wykorzystaniem skal,
• nie wszystkie wymiary skutku wyrażane są w pieniądzu – w związku z tym przyjmowane przez nie miary są przeliczane na PLN z wykorzystaniem przeliczników monetarnych zdefiniowanych dalej w metodyce.

Parametry ryzyka (częstość, podatność, odporność, skutek) oceniane są ekspercko lub z wykorzystaniem dedykowanych metodyk obszarowych, jeśli takie zostały opracowane.

Poniżej prezentujemy zestawienie wybranych ryzyk ujętych w rejestrze ryzyk spółki. W przypadku każdego z nich wskazane zostały istotne elementy przyjętego podejścia do zarządzania.

Z uwagi na zmienione w ostatnich miesiącach uwarunkowania epidemiczne – pandemia wirusa SARS-CoV-2 – opis podejścia do zarządzania został uzupełniony o informację na temat działań i rozwiązań, które w odniesieniu do poszczególnych ryzyk znalazły zastosowanie dodatkowo.

PSE bierze udział w pracach Zespołu ds. monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa we właściwości ministra właściwego ds. energii, w tym funkcjonującego w jego ramach Zespołu Sektorowego ds. Elektroenergetyki.

Realizowane są ponadto procedury prewencyjne w związku z ryzykiem utraty ciągłości działania spółki, a powołany w PSE pod koniec stycznia 2020 roku Zespół Kryzysowy we współpracy z Zarządem na bieżąco monitoruje rozprzestrzenianie się wirusa i podejmuje niezbędne działania, adekwatne do sytuacji, tj. m.in.:

• prowadzone są analizy rozwoju epidemii i jej skutków dla spółki, formułowane są rekomendacje dot. przedsięwzięć niezbędnych dla zapewnienia zachowania ciągłości działania spółki i niezakłóconej pracy KSE,
• w obiektach należących do PSE obowiązują restrykcyjne środki ostrożności przeciwdziałające zarażeniu wirusem: wzajemna separacja lokalizacyjna kluczowych zespołów w każdej jednostce organizacyjnej, segmentacja budynków mieszczących krytyczne stanowiska pracy – KDM, ODM oraz RCN, a także kluczowych pracowników odpowiedzialnych za cyberbezpieczeństwo i działanie sieci telekomunikacyjnej,
• zastosowanie znajduje zmieniona organizacja pracy we wszystkich lokalizacjach i jednostkach organizacyjnych spółki (tam gdzie jest to możliwe, wprowadzono pracę zdalną), spółka została przygotowana także na ewentualną konieczność skoszarowania kluczowych pracowników, wszystkie spotkania prowadzone są w formie wideo- lub telekonferencji, wobec wszystkich pracowników i firm wykonawczych na bieżąco prowadzone są działania informacyjne z zakresu BHP oraz zachowania się w przypadku podejrzenia zarażenia wirusem.

Zastosowanie znalazły również inne rozwiązania, będące odpowiedzią na pandemię, w tym m.in.:

• dopuszczono składanie wniosków o określenie warunków przyłączenia do sieci przesyłowej w sposób elektroniczny,
• zwiększono skalę wykorzystania dronów dokonujących oblotów linii elektroenergetycznych,
• w ramach inwestycji, które muszą być realizowane z uwagi na ich znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego Polski, zastosowano pilotażowo geoankietę (interaktywna aplikacja, dzięki której można poznać proponowaną lokalizację inwestycji i zgłosić propozycje zmian – rozwiązanie to miało umożliwić i ułatwić komunikację z interesariuszami).

Więcej informacji na temat działań podejmowanych w związku z pandemią wirusa SARS-CoV-2 znaleźć można w tabeli poświęconej wybranym ryzykom i przyjętemu podejściu do zarządzania nimi.

Dalsze funkcjonowanie wdrożonych rozwiązań organizacyjnych i proceduralnych bądź ich zaostrzenie/złagodzenie uzależnione jest od rozwoju sytuacji epidemicznej w kraju i na świecie. Decyzje zaś podejmowane będą przy uwzględnieniu zdrowia i bezpieczeństwa pracowników oraz ciągłości działania spółki i KSE.

Niezależnie od bieżących działań podejmowanych w spółce w ramach zarządzania ryzykiem, PSE zaangażowane są w realizację zadań mających na celu prawidłowe i terminowe wdrożenie postanowień Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/941 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie gotowości na wypadek zagrożeń w sektorze energii elektrycznej i uchylającego dyrektywę 2005/89/WE.

Celem ww. regulacji jest zainicjowanie, a następnie realizacja działań, które służyć będą zapobieganiu kryzysom elektroenergetycznym, przygotowaniu się na nie, a także zarządzaniu nimi w duchu solidarności, przejrzystości oraz z pełnym uwzględnieniem wymogów konkurencyjnego, wewnętrznego rynku energii elektrycznej. Rozporządzenie definiuje kryzys elektroenergetyczny jako zaistniałą lub nieuniknioną sytuację znacznego niedoboru energii elektrycznej stwierdzonego przez państwa członkowskie i opisanego w ich planach gotowości na wypadek zagrożeń lub braku możliwości dostarczenia energii elektrycznej do odbiorców. Powyższa regulacja zakłada:

• definiowanie scenariuszy regionalnego kryzysu elektroenergetycznego,
• formułowanie scenariuszy krajowego kryzysu elektroenergetycznego,
• opracowywanie planów gotowości na wypadek zagrożeń,
• przeprowadzanie okresowych testów skuteczności planów gotowości na wypadek zagrożeń, a także symulacji kryzysów elektroenergetycznych,
• formułowanie wczesnych ostrzeżeń o możliwości wystąpienia kryzysu w państwie członkowskim, a także ogłaszanie kryzysu elektroenergetycznego,
• realizację środków określonych w planie gotowości na wypadek zagrożeń,
• przygotowywanie sprawozdań z oceny ex post, sporządzanych każdorazowo po ustaniu kryzysu elektroenergetycznego.

W spółce, celem zapewnienia realizacji zadań PSE wynikających z ww. regulacji, w dniu 28 stycznia 2020 roku, Zarządzeniem Prezesa Zarządu Spółki, powołany został Zespół Zadaniowy ds. realizacji zadań wynikających z Rozporządzenia 2019/941, dotyczących planów gotowości na wypadek zagrożeń (dalej „Zespół Zadaniowy”). W ramach dotychczas zrealizowanych prac, Zespół Zadaniowy wytypował i przekazał do ENTSO-E (po uzyskaniu akceptacji Zarządu i Właściwego organu – ministra właściwego ds. energii) kandydatury na scenariusze kryzysu elektroenergetycznego. Na bazie kandydatur przekazanych przez Polskę i inne kraje, ENTSO-E zdefiniowało 31 scenariuszy regionalnego kryzysu elektroenergetycznego, które można przypisać do kilku kategorii:

Zespół Zadaniowy dokonał oceny ww. scenariuszy i przekazał je do ENTSO-E (po uzyskaniu akceptacji Zarządu i Właściwego organu).

W toku dalszych prac, za których realizację odpowiadać będzie Właściwy organ, przewidziano:

• opracowanie scenariuszy krajowych kryzysów elektroenergetycznych – w terminie do dnia 5 stycznia 2021 roku,
• przygotowanie planów gotowości odnoszących się do poszczególnych scenariuszy – w terminie do dnia 5 stycznia 2022 roku.

PSE zaangażowane będą w realizację tychże zadań odpowiednio do zakresu swoich kompetencji i odpowiedzialności wynikających z pełnienia roli operatora systemu przesyłowego w Polsce.